Theo thần tích Bản “Phụng sao sự tích Đức thánh Mẫu” do tiến sỹ Mai Hồng - viện Hán Nôm dịch Đền Kim Giang thờ Mẫu Sòng - Liễu Hạnh, là một vị Thánh bất tử trong “Tứ bất tử” trong tâm thức người Việt, có ghi: trang Kim Lủ Cầu phụng thờ bà Lê Mỵ Châu Thiên tiên Công chúa.

     Theo thần tích mẫu Liễu Hạnh là con gái Ngọc hoàng thượng đế, chẳng may làm vỡ chén ngọc bị giáng xuống trần làm con gái của một cặp vợ chồng họ Lê tại Thiên Bản, An thái - một vùng đất sơn tú; khi sinh đặt tên bà là Hạnh Nương - người xinh đẹp như cô tiên, năm bà 01 tuổi thì cả cha và mẹ đều qua đời được người cô ruột nhận nuôi; năm 15 tuổi gả cho Liễu Nghi người Châu Ái (Thanh Hóa) năm 21 tuổi bà đổ bệnh qua đời; sau khi mất bà biến tướng muôn hình, muôn vẻ đi khắp đó đây cuối cùng dựng lều bán nước ở làng Vân Cát, quan quân ai qua đây đều bị ám hại, mọi người sợ hãi đã lập đền thờ. Triều đình hạ lệnh đốt quán vẫn không được, bèn truyền cho dân lập Đền thờ hai bên Vân Cát và Sùng Sơn, phong tặng là Vân Cát Minh vương Liễu Hạnh Mạ Vàng Chúa, từ đó nhân dân cầu đảo đều linh ứng. Ngoài ra bà còn giáng hạ ở nhiều nơi, trong đó có một địa điểm tại Tây Hồ.

     Về kiến trúc Đền Kim Giang mang phong cách kiến trúc nghệ thuật thế kỷ XIX. Đình gồm các hạng mục nghi môn, bức bình phong, tả hữu mạc, đại bái và hậu cung. Đền gồm các hạng mục lầu bát giác giữa hồ bán nguyệt, tiếp đến là sân gạch dẫn đến nhà Đại bái và hậu cung kết cấu hình chữ Đinh theo lối tường hồi bít đốc, mái lợp bằng ngói ri, bên trong hệ thống vì kèo kết cấu theo cách thức “thượng giá chiêng, hạ kẻ ngồi, bảy hiên”. Nét đặc sắc của Đền Kim Giang là hậu cung của Đền với 3 gian nhà dọc lối liền với gian giữa Đại bái được kiến tạo dạng hai tầng 6 mái với đao cong, ba mặt được bưng kín tạo thành không gian thiêng liêng bài trí khám và tượng Mẫu Liễu Hạnh.

     Bên cạnh giá trị về mặt kiến trúc Đình - Đền Kim Giang còn lưu giữ được hệ thống di vật tiêu biểu khá phong phú, như bức hoành phi khá lớn đề 4 chữ hán “Duy nhạc giáng trần” bằng chất liệu gỗ, được sơn son thiếp vàng với chi tiết được chạm khắc tỉ mỉ công phu là các hình hoa lá hóa rồng, bức hoành phi có niên hiệu Duy Tân 8 (1914) và các di vật khám, tượng Thành mẫu, cửa võng kép đề “Thánh cung vạn tuế” và bộ kiệu rước, đây là những di vật, đồ tế khí mang thông điệp lịch sử rất có giá trị về mặt nghệ thuật cần được bảo quản, giữ gìn cho di tích.

     Lễ hội Đình - Đền Kim Giang được nhân dân tổ chức vào ngày mùng 03 tháng 03 hàng năm đây là những ngày sinh, ngày hóa cảu các vị thần được thờ phụng nơi đây.

     Với giá trị lịch sử thiêng liêng Đình - Đền Kim Giang đã được Bộ Văn hóa thông tin nay là Bộ Văn hóa Thể thao và du lịch xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia tại Quyết định số 100/QĐ-VH ngày 21/01/1998./.

Quận Hoàng Mai